Khi mua máy ảnh kỹ thuật số, người tiêu dùng thông thường hay chọn loại máy ảnh PnS (Point and Shoot - ngắm trực tiếp) thay vì DSLR (Digital Single Lens Reflex - ngắm qua ống kính phản chiếu đơn). Những người chụp ảnh chuyên nghiệp thì thích loại máy DSLR hơn (tuy giá cao hơn), vì những gì họ ngắm được chính là hình ảnh sẽ được thể hiện, cho phép chụp những bức ảnh như ý, chỉnh sửa linh hoạt... Nếu bạn đang sở hữu một máy ảnh PnS của Canon thì hãy tìm hiểu qua về CHDK, chiếc đũa thần đưa những tính năng đáng giá nhất của DSLR vào trong chiếc máy ảnh bình thường của bạn.
1. CHDK là gì?
CHDK (Canon Hacking Development Kit) có thể xem là một add-on cho firmware, giúp nâng cao các tính năng của firmware sẵn có của máy ảnh, chạy độc lập trên thẻ nhớ và hoàn toàn không làm thay đổi firmware, không gặp những rủi ro như khi nâng cấp firmware, có thể sử dụng hay ngưng sử dụng tùy thích. Lợi ích CHDK là mang đến những tính năng vô cùng độc đáo chỉ có ở loại máy ảnh DSLR (chụp ảnh định dạng RAW, tăng thời gian phơi sáng, tăng tốc độ màn trập...) và còn hơn thế nữa, hiển thị thời lượng pin theo phần trăm, biểu đồ màu, tính toán độ sâu vùng nét (DOF) ngay trong lúc ngắm, đọc văn bản, duyệt file, lịch, chơi game...
Hạn chế của CHDK là không phải hỗ trợ tất cả các mẫu máy PnS của Canon, vẫn có nguy cơ khi sử dụng không đúng (trường hợp xấu nhất thường là treo máy do tràn bộ nhớ RAM, cách xử lý là tắt máy đi và để một phút), không có đảm bảo tuyệt đối trong quá trình sử dụng.
2. Chuẩn bị
Một máy ảnh PnS của Canon, nằm trong danh sách hỗ trợ của CHDK.
Một thẻ nhớ SD, nên có dung lượng tối thiểu 1 GB, mặc dù không phải là yêu cầu bắt buộc. Thẻ trên 2 GB sẽ hạn chế tính năng Autoload.
Một đầu đọc thẻ nhớ hỗ trợ thẻ SD hoặc máy tính có khe đọc thẻ SD.
3. Kiểm tra mẫu máy
Trước hết bạn cần biết tên chính xác của loại máy mình đang sử dụng, bằng cách xem trên thân máy ảnh hoặc hướng dẫn sử dụng đi kèm. Máy ảnh PnS của Canon được chia làm các dòng A, G, SD, SX, TX (không kể dòng E dành cho trẻ em). Trong đó phổ biến nhất là dòng SD. Lưu ý rằng mỗi mẫu máy thuộc dòng SD đều có 3 tên thương mại khác nhau: PowerShot Digital ELPH ở Mỹ, IXY Digital ở Nhật, Digital IXUS ở châu Âu và Đông Nam Á.
Nếu bạn đang sở hữu một mẫu mang tên Digital IXY thì cần quy nó ra thành tên gọi Powershot hoặc IXUS, bằng cách tham khảo bảng kê các tên gọi tại địa chỉ tinyurl.com/ixyixus. Nếu không tìm thấy trong bản trên thì có thể tra cứu trên Google theo từ khóa ixy 90 ixus * (giả sử bạn có máy IXY 90). Nên ghi lại cả ba tên gọi bạn tìm được vào giấy.
4. Kiểm tra phiên bản firmware
Để xem được chính xác phiên bản firmware của máy ảnh, bạn cần chuẩn bị cho thẻ nhớ SD. Bạn cắm thẻ nhớ của máy ảnh vào đầu đọc thẻ, kết nối với máy vi tính. Trong cửa sổ My Computer chọn thẻ nhớ (thường có tên là CANON_DC). Ngay tại thư mục gốc của thẻ nhớ (lưu ý là phải ngay tại thư mục gốc), bấm chuột phải, chọn New > Text Document. Bạn đặt tên cho tập tin này là ver.req (chú ý: .req chứ không phải .reg). Không cần nhập bất cứ nội dung nào cho tập tin này. Vậy là bạn đã có một thẻ nhớ SD đặc biệt có thể dùng để xem phiên bản firmware của bất kỳ máy ảnh Canon nào. Bạn có thể dùng thẻ nhớ này để kiểm tra máy ảnh trước khi mua ở cửa hàng.
Rút thẻ nhớ ra và lắp vào máy ảnh. Bật máy ảnh lên và chuyển sang chế độ xem hình (thông thường máy bật lên là ở chế độ chụp ảnh). Bấm, giữ nút FUNC. SET, tiếp ngay sau đó bấm nút DISP (nếu thao tác chậm sẽ làm hiện ra đồng hồ thay vì kiểm tra phiên bản). Lúc này màn hình sẽ hiện ra thông tin về phiên bản fireware của máy, bạn chỉ cần lưu ý dòng chữ có dạng Firmware Ver GM1.01A, điều này nói lên rằng phiên bản fireware máy ảnh của bạn là 1.01A. Bạn nên ghi lại vào giấy.
Một số lưu ý:
- Dù rằng bạn có thể để thẻ nhớ trong máy ảnh rồi kết nối máy ảnh với máy tính, nhưng cách này không làm hiện ra thư mục gốc của thẻ nhớ được, vì vậy bắt buộc phải sử dụng đầu đọc thẻ.
- Đảm bảo rằng tập tin đặc biệt không phải là ver.req.txt. Muốn vậy, bạn phải cho hiện đuôi tập tin trong My Computer (bấm menu Tools > Folder Options, trong thẻ View, bỏ dấu chọn tại Hide extensions for known file types).
- Khi chuyển sang chế độ xem ảnh, phải chắc rằng tập tin cuối cùng là một bức ảnh chứ không phải đoạn phim, nếu không sẽ không thể kiểm tra được. Bạn có thể giải quyết bằng cách chụp một tấm ảnh bất kỳ.
- Phiên bản firmware phải có dạng như 1.01A chứ không phải 1.0.1.0. Nếu bạn gặp phải dạng thứ hai thì hãy kiểm tra lại các bước trên.
- Trong một số trường hợp máy ảnh bạn là loại mới, có thể tập tin ver.req sẽ không có tác dụng, hãy đổi tên thành vers.req.
5. Kiểm tra danh sách các mẫu máy và phiên bản hỗ trợ CHDK
Truy cập vào địa chỉ tinyurl.com/hackcanon, nếu tìm thấy đúng chính xác thông tin máy ảnh trên danh sách này nghĩa là máy bạn đã sẵn sàng với CHDK. Hầu hết các mẫu máy PnS của Canon đều đã được hỗ trợ. Tuy nhiên nếu không được liệt kê trong danh sách trên thì chưa chắc là không dùng được CHDK, vẫn có thể can thiệp phần cứng để dùng CHDK, và đó là một việc khác, ngoài khuôn khổ bài viết này. Ngoài ra trường hợp máy bạn được hỗ trợ, nhưng phiên bản firmware lại không đúng, thì có thể nâng cấp firmware (xem tại tinyurl.com/fwcanon). Đây là bản nâng cấp chính thức của hãng Canon. Tuy nhiên cũng như tất cả những quá trình nâng cấp firmware ở các thiết bị khác, bạn phải cẩn thận vì những rủi ro cao của nó, nâng cấp firmware có khả năng làm hỏng hoàn toàn máy và mất quyền bảo hành của bạn.
Bạn nên xem thêm danh sách những máy ảnh không hỗ trợ CHDK tại địa chỉ tinyurl.com/hackcanon2. Trong đó liệt kê những máy chắc chắn không dùng được CHDK (do CHDK đòi hỏi bộ xử lý ảnh phải tối thiểu từ Digic II). Những máy Digic IV đời mới cũng chưa được hỗ trợ nhưng sẽ có trong thời gian tới. Và nếu máy ảnh bạn nằm trong danh sách Porting Candidates thì bạn nên quay lại sau một thời gian nữa vì chúng đang được nghiên cứu để tạo ra bản CHDK phù hợp. Bạn có thể tham khảo thêm danh sách máy ảnh hỗ trợ CHDK phân theo bộ xử lý ảnh Digic tại tinyurl.com/hackcanon3, trong đó chỉ những mẫu màu xanh lá cây là hoàn toàn sử dụng tốt CHDK.
6. Chọn bản build phù hợp
Mỗi bản build hỗ trợ một số mẫu máy ảnh cụ thể. Build GrAnd là build tiêu chuẩn, cơ bản và ổn định trong các build, hiện nay đã ra phiên bản 148. Ngoài ra còn rất nhiều build khác, và cuối cùng xuất hiện build Allbest, tập hợp tất cả những tính năng hay nhất của các build trước đó, tương thích hầu hết những mẫu có hỗ trợ CHDK.
Bài viết này sẽ chỉ đề cập đến build Allbest, nếu bạn muốn tự mình khám phá những build khác, có thể xem qua bảng so sánh độ tương hợp giữa các bản build thông dụng tại địa chỉ tinyurl.com/bcanon. Chọn đúng build phù hợp tại địa chỉ malbe.nm.ru/chdk. Ví dụ, allbest-a720-100c-50.zip, có nghĩa là build Allbest phiên bản 50, dành cho máy A720 có firmware phiên bản 1.00C.
Nếu không may máy ảnh của bạn chưa dùng được build Allbest, bạn có thể chuyển qua trải nghiệm với Autobuild, một build dạng beta hỗ trợ cho hầu hết các loại máy ảnh, tất nhiên không phải mọi tính năng đều hoàn thiện và ổn định. Tải về build phù hợp tại địa chỉ tinyurl.com/buildbeta. Có 2 dạng cho bạn lựa chọn: Small chỉ chứa thành phần chính và Complete chứa cả những script mẫu, font...
7. Cài đặt và sử dụng
Build tải về dưới dạng một tập tin nén. Giải nén và chép tất cả các tập tin, thư mục trong đó vào ngay thư mục gốc của thẻ nhớ (nếu là bản small thì chỉ gồm 2 tập tin là Diskboot.bin và Ps.fir). Vậy là bạn đã cài đặt xong!
Khi bật máy lên, bạn chưa thấy sự thay đổi. Để dùng CHDK, hãy chuyển qua chế độ xem ảnh, bấm Menu, trong tab đầu tiên, chọn dòng Firm Update mới xuất hiện ở cuối cùng. Máy sẽ hỏi bạn có muốn nâng cấp lên không, chọn OK. Máy sẽ khởi động lại trong 1 - 2 giây và sau đó hiển thị màn hình chào. Từ lúc này, máy ảnh bạn đang sử dụng CHDK (nếu tắt máy đi, mở máy lại, chiếc máy ảnh cũ của bạn lại trở về).
Bạn có thể chuyển qua chế độ chụp ảnh để xem một số khác biệt. Để thâm nhập vào các tính năng của CHDK, bạn sẽ phải sử dụng đến một nút bấm rất ít khi sử dụng bình thường, nút Direct Print (có hình tờ giấy trên máy in và mũi tên hai đầu), sau đây gọi tắt là nút DPrt. Bấm MENU để vào menu của CHDK. Các thiết lập ở đây rất nhiều có cần có thời gian tìm hiểu dần dần nên bài viết không đề cập cụ thể từng tính năng. Bạn có thể tải về bản giải thích tính năng dạng file pdf tại địa chỉ tinyurl.com/menuchdk. Để làm quen với menu này, ta sẽ làm thử cách thiết lập để chụp ảnh với định dạng RAW. Chuyển qua chế độ CHDK, bấm nút DPrt, bấm MENU, chọn RAW parametters, bấm phải hay FUNC. SET. Dòng Save Raw chưa được chọn, bấm phải hay FUNC. SET để chọn. Bấm MENU để thoát ra. Bấm nút DPrt lần nữa để các phím trở lại tính năng bình thường. Bấm nút chụp để chuyển qua chế độ chụp ảnh, thiết lập các thông số như bình thường và tiến hành chụp ảnh. Trong lúc chụp, bạn vẫn có thể bấm DPrt để truy cập vào menu của CHDK, sau đó nhớ bấm DPrt lần nữa để trở về bình thường. Lúc này nếu kết nối với máy tính sẽ thấy ảnh RAW trong thư mục kèm theo ảnh JPEG như thông thường.
Các tính năng khác đều nằm tất cả trong menu của CHDK, tuy nhiên bạn cần có một chút kiến thức Anh văn và nhiếp ảnh để hiểu sử dụng chúng. Tài liệu về những vấn đề này có khá nhiều trên mạng, có cả tiếng Việt. Bạn nên vào địa chỉ tinyurl.com/vdchdk để giao lưu với những người đã sử dụng CHDK thành thạo, từ đó làm quen với những khái niệm cơ bản của nhiếp ảnh.
LƯƠNG PHẠM